Ox

Repertorium der mittelalterlichen Autoritäten

Ox

Oxford	Bodleian Library, Ms. Canon. Misc. 278
Umfang	162 Bll.; hier dritter Faszikel: 32 Bll..; Bl. 84-114 der Sammelhandschrift (Zählung Priebsch, in der Hs. oben rechts) bzw. Bl. 97-128 (Zählung Mertens; in der Hs. unten Mitte)
Datierung	1467 (Bl. 114r [120r])
Schreiber	per me S. R. (Bl. 114r [120r])
Schreibsprache	franz. und mittelniederländisch
Inhalt	Didaktische Texte u.a. eine Autoritäten-Sammlung
Anzahl und Form	64 Autoritätensprüche, meist Vierzeiler, Bl. 104v-110v [118v-124v]
Repertorien	Marburger Repertorium der Freidank-Überlieferung und Handschriftencensus
Katalog	Medieval Manuscripts in Oxford Libraries (MMOL). A catalogue of Western manuscripts at the Bodleian Libraries and selected Oxford colleges. [online]
Archivbeschreibung
Literatur	Franke, Ruth: Peter van Zirns Handschrift. Ein deutsches Schulbuch vom Ende des 15. Jh. Berlin 1932 (= Germanische Studien 127), S. 24. Heider, Ines: Autorität Freidank. Studien zur Rezeption eines Spruchdichters im späten Mittelalter und in der frühen Neuzeit. Tübingen 2006 (= Hermaea N.F. 110), S. 41, 54 f., 56, 59, 60. Jäger, Berndt: "Durch reimen gute lere geben". Untersuchungen zu Überlieferung und Rezeption Freidanks im Spätmitteltalter. Göppingen 1978 (= Göppinger Arbeiten zur Germanistik 238), S. 251, 257. *Mertens Thom (Ed.): Den anderen Merten. Synoptische archiefeditie van Jacob van Maerlant's tweede Martijn. Nijmegen 1978, S. 9 f., 43-53. Priebsch, Robert: Deutsche Handschriften in England. Bd. 1. Erlangen 1896, S. 172-176, hier S. 172 [online]
Anschrift	Bodleian Library Broad Street Oxford OX1 3 BG Great Britain
Bearbeiter	Ulrich Seelbach

Transkription

(1) Boetius seit.

Alre wijsheyt fondament.

Es dat men gode mint ende kent.

Daer die dwasen niet vp en roucken.

Die haer ydele glorie soucken.

(2) Julius seit.

Die den wijn drinct soberlike.

Die verblijdter of myldelike.

Ende dien drinct met ouer mate.

Den lichame en heues ghene bate.

(3) Dauid seit.

Scepenen die te bancke sitten.

Ende lettel vp haer vonnesse mycke(n).

Die doen den aermen herde wee.

Ende hare ziele vele meer.

(4) Moyses seit.

Al es een machtich ende hoghe ghedae(n). <gestr. nach ghe: boore(n)>

Ende men hem <gestr. h> wel es onderdaen.

Hij peinse dat hijt al laten moet.

Want ouer daet en was noyt goet.

(5) Physon seit.

Van dinghen die in twijfel staen.

Zoe en zegghet dijn vonnesse niet te zae(n).

Want haestich vonnesse int hende.

Geraet den menighen dicke scande.

(6) Seneca seit.

Seneca seit nit openbare.

Al waert dat zonde ghe(n)e sonde enwaere. <119r/105r>

Nochtans zo soude men scuwen zonde.

Want zij comt hunt quaden gronde.

(7) Phares seit.

Goede morselen die wel smaken.

Sijn quaet als zij der galghe(n) ghenake(n).

Als weelde comt ten quade(n) hende.

So est verwijt ende scande.

(8) Ozyas seit.

Een scoen man hooch ghebooren.

Die na gheene du+echt enwille hoore(n).

Ende om gode niet en gheuet.

Het es scade dat hij leuet.

(9) Melchizedech seit.

Een wijf die gheest die biedt haer zeere.

Een wijf die neemt vercoopt haer eere.

Een wijf die met eere(n) wil leuen.

Die en zal noch nemen noch gheuen.

(10) Sadoch seit.

Die niet en heeft noch niet en weet.

Ende altoos in tauernen gheet.

Ende zijne(n) weert wel betaelt.

My gheeft wonder waer hijt haelt.

(11) Melchizedech seit.

Twee dinghen zijn die ic niet en gheere.

Dats een ley wijf ende een spoer weere.

Want men se wachten moet bij dichte.

Oft men verliesse harde lichte.

(12) Ezechiel seit. <119v/105v>

Een landsheere zonder ghenade.

Ende een pape die staet om te verrade(n).

Ende een machtich man fel ende rijke.

Dat zijn drie duuels vp eerderijke.

(13) Danieel zeit.

Het es een teeken der wijsheden.

Dat een es van zulke(n) zeden.

Dat zijne wercken ende zijne woorden(n).

Altoos zijn van eenen acoorde.

(14) Sybilla zeit.

Die vande(n) fellen maect zijnen poortier.

Ende vanden vrecken zijn dispensier.

Ende verraders nee nit te zijne(n) rade.

Ende een licht wijf trauwet dese zijn o(n)gestade.

(15) Enoch seit.

Quade tonghen waer zij zijn.

Die zijn te scuwene alst venijn.

Want quade tonghen breken been.

Al en hebben zij zeluen gheen.

(16) Abacuc seit.

Elc zie voor hem zeluen wel.

Want die auentuere es snel.

Alst gheluc den man niet en dient.

So en vindt hij gheenen vrient.

(17) Noe seit.

Din te dwinghene den leeuwe reine.

Slaet men dickent dat hondekijn cleine.

Hij es wijs die hem te tijt. <106r/120r>

Bij eenen anderen man castijt.

(18) Job seit.

Verdraghen dunct den menighe(n) scande.

Maer te dolen in vremde lande.

Buuten vrienden ende maghen.

Es meer der scande dan verdraghen.

(19) Jeremyas seit.

Eerdsche minne sonder mate.

Es den menighe cleene bate.

Haren loon es bij auentuere(n).

Ende tsolaes plecht onlanghe te duere(n).

(20) Virgilius seit.

Die gheeft ende daer na claghet.

Den danc der ghijften hij verjaghet.

Beter es een ghijfte blijde.

Dan viere die men gheeft met nyde.

(21) Alexander seit.

Die vrec es van grooten goede.

God late(n) bute(n) zijnre hoede.

Wel mach die rijcke zijn verdoemt.

Die niement te baten comt.

(22) Catho seit.

Ic prijse bet vry aermoede.

Dan bedwanc in grooten goede.

Ten es zo goet zeluer noch gout

Als te leeuene zonder scout.

(23) Elyas seit.

Wie dat bouen mate(n) clymt. <106v/120v>

Ende Altoos vp zijnen ghebueren grymt.

Ende Altoos vp thoochste haelt.

Zoe siet men dickent dat hij dwaelt.

(24) Origenes seit.

Leert verdraghen wie ghij zijt.

Die meest verdraecht wynt den strijt.

Hij es zot die om zijnen gramme(n) moet.

Hem zeluen scade of scande doet.

(25) Sortes [i.e. Socrates] seit.

Wilde elc mensche merken.

Zijns selfs doen ende zijne werken.

Hij en zoude niet dies ben ir vroet.

Begrijpen dat een ander doet.

(26) Platho seit.

Synt Adaem onse eerste vader.

Dauid saloomon alle gader.

Bedroghe(n) zijn van winen.

Wie zal dan onbedroghe(n) bliuen.

(27) Ouidius seit. [= Nr. 64]

Wie te rechte(n) jughiren zal.

Die moet merken ouer al.

Dat hem die minne niet endwinct.

Noch bij myede gheen recht vermynct.

(28) Seneca seit.

Seneca seghet ende spreect.

Wie dat zijne(n) thooren wreect.

Daer hij hem zeluen mede onteert.

Ten bestenen es hij niet gheleert. <107r/120r>

(29) Facetus seit.

Heeren gheuende

coopman sneuende. [V. 1 u. 2 in einer Zeile]

Een aerm man die niet en wille wijken.

Dese siet man zelden rijcke.

(30) Ypocras seit.

Des sijt seker ende gehwes.

Dat hij meer te prijsene es.

Die zijne(n) gramme(n) moet bedwinct.

Dan die eenen borch met crachte(n) wint.

(31) Amos seit.

Wiltu dienen het moet zijn.

Dattu laets den wille dijn.

Ende doen de(n) wille dijns heeren.

Wiltu commen ter eeren.

(32) Jonas seit.

Die ghijste verblijt den menighe(n) zeere.

Ende doet meneghe herte heere(n).

Mynne nijdt ende kennesse.

Doen wijsen menich valsch vonnesse

(33) Johel zeit.

Die gheerne dobbelt ende drinct.

Ende altoos in tauerne scijnct.

Ende verkeert met sconen wijuen.

Cruce noch munte en zal hem bliue(n).

(34) Jeronimus seit.

Die na der werelt goet ende eere staet.

En(de) wient wel met zijnder ghesonde gaet. [wient = wien dat]

Dat es een teeken des zijt ghewes. <107v/120v>

Sijnder euwigher verdomnes.

(35) Gregorius seit.

Wat zal my rijcdom ende goet.

Want ic emmer steruen moet.

Tydelic goet comt ende vaert.

Die euwighe vruechde altoos waert.

(36) Aristotiles seit.

Maer bouen Al zuldi keeren.

Vmyldicheit tot gods heeren.

Daer comt of loon bouen Al.

Die hu euwelic dueren zal.

(37) Dauidt seit.

Die zijn hope in rijcdom set.

Die neemt gheerne een ydel hende

Dat graf zal zijn zijn ommecleet.

Ende die helsche pijne zonder hende.

(38) Vryedanch seit

Ic hebbe goet ten es niet mijn.

Och god wes mach dat zijn.

Het en staet niet meer in mijn ghebodt.

Dan ic verteere ende gheue om godt.

(39) Sinte Jan seit.

Wie vp de werelt minne verkiest.

Daer hij gode mede verliest.

Wanneer dat gaet an een sceeden.

Zoe es hij quite van alle beeden.

(40) Bernardus seit.

Want die doot niement enscoent. <108r/122r>

Wie zal dan die werelt minnen.

Die werelt zelde(n) yement wel loont.

Oftu dij zeluen recht wilt kinnen.

(41) Salomon seit.

Alder werelt wijsheyt

Leyt an eenen zinne

Wij moeten ons keere(n) an <gestr. ein> euwicheit.

Want wy moete(n) van hynne.

Want alle onse const an ons vergheyt.

(42) Ambrosius seit.

O du edele creatuere.

Wiltu met gode vereenicht zijn.

So doode dijne bose natuere.

Ende zie an die edele ziele dijn.

(43) Bernaerdus seit.

Alle dat quaet dat wij lijden.

Dat verdienen onse sonden bij tijde(n).

Deden wij als wij zouden.

God dede al dat wij wouden.

(44) Sinte pieter seit.

Wiltu behouden dat euwich leuen.

Soe vlie quaet. ende houte in duechde(n) eue(n).

Want ghewoente tot duechdelike sake(n).

En can de natuere ander niet ghenake(n).

(45) Cathoen seit.

Dijnct wattu waers bist ende zult werde(n).

Du zijs jonc of houdt vp eerden.

Setstu daer vp dijnen zyn. <108v/122v>

Du doetst zonde veele te myn.

(46) Seneca seit.

Dat zonde gheen zonde enware.

Nochtans waerse my onmare.

Om hare groote onledicheit.

Dat bewijst my mijn groote redelijcheyt.

(47) Bernaerdus seit.

Het es een helich vierdach.

Als men van zonden viere(n) mach.

Die duecht bouen alle duechde(n) gaet.

Die eene(n) quade(n) wille wederstaet.

(48) Salamon seit.

Salamon spreect die wijse.

Gheen dinc ic meer mesprijse.

Dan houerde dat verstaet.

Want zij bouen alle zonden gaet.

(49) Daneel seit.

Wie dat desen corten tijt.

Kiest voor deuwighe vruechde(n) ende delijt.

Die heeft hem zeluen zeere bedroghe(n).

Ende tymmert vp eene reyne boghe(n).

(50) Sint thomaes seit.

Wie zijn hier vremde gheste.

Wie temmeren hier groote veste.

My gheeft wonder dat wij niet en muere(n).

Daer wij euwelic moghen dueren.

(51) Sinte pauwels seit.

Wie na desen gheest inder werelt leeft. <109r/123r>

Die en mach niet bederuen.

Maer wie naden vleesche leeft.

Die moet euwich steruen.

(52) Jeronimus seit.

Dit spreect god onse lieue heere.

Die oetmoedich ende verduldich weere.

Ende hem zeluen wel kende sich.

Die mensche ware salich.

(53) Job seit.

Wes gherne Alleyne.

Ende hout dijne ghedancke(n) reyne.

Ende hebt voor oghen die tien ghebode(n).

Ende bouen al zo mint gode.

(54) Jeronimus seit.

Goet ende lant moeten wij late(n).

Onse daden volghe(n) ons ter baten.

Hier omme doet alle dinc int beste.

Oft elken dach ware dijn leste.

(55) Augustinus seit.

Hoe dorstu daer in gheleuen.

Daerstu node in wils steruen mertt eue(n).

Jn alle dijne ghewercken.

Saltu dijn hende merken.

(56) Jeronimus seit.

Sint dat recht ende besceet.

Der duechde(n) croene dreet.

Zoe en hebbic niet beter ghelesen.

Dan wel doen ende blijde wesen. <109v/123v>

(57) Jsayas seyt.

Wie dat draecht van buute(n) scijn.

Van gheproufde(n) oorden.

Hij en draghe minne int herte zijn.

Dies wort de siele vermoorden.

(58) Bernaerdus seit.

Die niet en hoort die stemme der arme(n).

Ende laet hem haer ghebrec niet ontfaerme(n).

Die en zal god hooren niet.

Als hij comt int groot verdriet.

(59) Jheronimus seit.

Want alle werken zullen loon ontfae(n).

Soest altoos goet wel ghedaen.

Wat leit dij daer an wattu lijdes vp der [ü.d.Z. eingefügt] eerde(n).

Vp dattu zalich moghes werde(n).

(60) Augustijn seit.

Ghedijnct ande(n) [gestr. laetsten] jonxste(n) dach.

Alster menich sal screien owij owach.

Daer wij redene moeten gheuen.

Van dat wij hebbe(n) begaen in dit leue(n).

(61) Jheronimus seit.

Die weldaden hebben beganghen.

Die gaen inder euwicheit.

Die quade moete(n) al zijn ghevanghe(n).

Jn dat vier daz nemmermeer vergheyt.

(-) Nota bene.

Och menschen hoet die ensondicht niet.

Sonden die werden ghewroken. <110r/124r>

Beter es van zonde(n) ghehoet.

Dan biechte van zonde ghesprooke(n).

(62) Onse heere God seit.

Alsulken loon wil ic dij gheuen.

Alstu verdient hebt in dijn leuen

(-) Nota bene.

My es leet dat ic my weet. in zonde(n) groot.

Want niement enweet. | Den tijt bereet vander doot.

Die ghenouchte des vleeschs es cort verganclic.

Maer die pijne der hellen gheduert ewelic.

(-) Nota bene.

Soe [geb. aus Sot] wie onduecht in duechde(n) vertrect.

Ende onduecht met duechde(n) dect.

Ghesciet hem duecht het es wel recht.

Want hij es duecht der duechde(n) knecht.

(63) Vryedanc seit.

Vele ghejaghet ende niet ghevanghe(n).

Vele ghehoort ende niet verstanden.

Vele ghesien ende niet te merken.

Dat zijn alle verlooren werken.

(64) Ouidius seit. [= Nr. 27]

Wie te rechten jugiere(n) sal.

Die moet merke(n) ouer al.

Dat hem die minne niet endwintt.

Noch by myede gheen recht vermyntt.

(-) Nota bene.

Och merct wat hij al verliest. <110v/124v>

Die tijdelic goet voor euwich kiest.

Want teghen die doot en es gheene scilt.

Daer omme leest zoe ghij steruen wilt.

(-) Nota bene.

In mijn lijden

[gestr. moet ic] willic verblijden.

Ende mijn ghebare(n)

oft in my gheen lijden en ware. [Vers 1-4 in zwei Zeilen]