Bl
| Brüssel | Koninklijke Bibliotheek van Belgie, ms. 15.589-623 |
|---|---|
| Umfang | noch 23 u. 241 u. 9 Bll.; hier Bl. 142ra-146r. |
| Datierung | ca. 1410 (Biemans S. 448) |
| Schreiber | |
| Schreibsprache | brabantisch (Biemans S. 448) |
| Inhalt | enthält Reise van S. Brandaen, Maerlant: Het boeksken van den houte, Theophilus, Van der feesten, een proper dinc, Van sinte Geerden minne, 3 Spruchsammlungen, Fabliaux, Lieder. |
| Anzahl und Form | 546 Verse, aufgeteilt auf 65 Autoritäten |
| Repertorien | Marburger Repertorium der Freidank-Überlieferung |
| Katalog | |
| Archivbeschreibung | |
| Literatur |
|
| Anschrift | Koninklijke Bibliotheek van België
Handschriften Keizerslaan 4 B-1000 Brussel bernard.bousmanne@kbr.be |
| Bearbeiter | Ulrich Seelbach, 30.03.2024 |
Transkription
LXVI. Van vele edele Parabelen ende wiser leren.
(1) Salomo(n).
Alder vroetscap fondament
es dat men Gode mint en kent
want die hem voeget na sijn gebode
behout sijn ziele ende Gode
entie hem in anderen stede,
verliest sijn ziele ende Gode mede.
(2) Julius.
Met doeghden ees dat men verwint
den loesen, die men int herte vint.
Te doeghen, dat men doeghen moet,
der recht vander sake es vroet.
Beter es ghewillech doeghen
dan dat men met crachte doet boeghen
den hals, die stijf steet ghewronghen,
tes hi ten doeghden es bedwonghen.
Luttel vroetscapen hi hevet
die voer verstaen antworde ghevet;
want wie antwert eer hi volhoert,
toent dat hi es verdoert.
(3) Marcolf.
Die ghevet ende hem na beclacht,
den danc siere gichte hi af vaght.
Beter es ene gichte blide
dan .IIII. die men gevet ter lide.
(4) Lucaen.
Ic prise bat vri ermoede
dan scalc bedwanc in g(ro)ten goede.
En es beter selver no gout
dan vri leven sonder scout
Die scalc es der rijchede
hine hevet goet no ere mede.
(5) Omerenus.
Hets beter ghedaen betide
dan beiden tot de avont lide.
Beghendi iet, keret ende wende
voer dat beghen, ende siet om dende.
Men sal van gheenre daet beroemen,
vore dende dbeghen mach doemen.
(6) Dionisius.
Hen es nerghent eer verraden
dan met samblant vanden quaden.
Die buten draghet enen lachende mont,
ende binnen toent losen gront,
ende swighet dan van recht algader,
dat hi ontweghet dan als een verrader.
(7) Theophilus.
Die therte niet wel en hebben erre,
al hoerdi iet, en gheloeve niet te verre.
Wie al gheloevet dat hi hoert,
worpt sijn wijsheit over boert.
Die sijn macht wilt doen risen,
ere sinen vrient in alder wisen.
Sterker sijn .II. vriende te gader
dan .IIII., daer deen af es verrader.
(8) Gregorius.
Een hoeghet met oetmoedecheden,
mate, wilter ons met bevreden.
Den oetmoedeghen deert niet mere
dan men heeft in de werelt ere,
ende en weet argher dinc ghene
dan fier herte in persoene clene.
(9) Plato.
Een sottelijc goe verteren
canic ghesien luttel eren.
Wel es hi ries ende een keitijf
die met lecker tonghen leit sijn lijf,
want lecker morsele, die wel smaken,
sijn quaet alse ter galgen gheraken.
Een cort delijt met droeven ende
es lanc verwijt ende g(ro)te scende.
(10) Thobias.
Dien wel ghenoecht dat hem God an,
es bat coninc dan de man,
die crone draghet in heerscapiën
ende meer begheert in sier voghdiën,
(11) Abecuc.
Men slaet den hont voer den liebaert,
om dat hi he(m) daer vervaert.
Scoen leringhe mach men he(m) tiën
die he(m) bi enen anderen wilt castiën.
Verstaen ende horen scijnt beter wesen
dan sonder verstaen vele ghelesen.
Die vele hoert ende niet en verstaet,
slacht die jaecht ende niet en vaet.
(12) S. Augustijn.
Volc sonder hoet ende onbedwonghen,
es sinen welvaren ontspronghen.
Sere doet hi sijn salechede,
die doet bi rade ende werket mede.
Laec dat lant en(de) te(n) here
die levet sonder mate ende ere;
ende daer de beste vanden lande,
niet ontsien scade no scande.
(13) Nisius.
Int hoeren leit wijsheit groet,
int verstaen leit vele eren;
onthouden es wijsheit ghenoet,
wel vertrecken prijst men sere,
Die meester es van desen .IIII.,
hevet die gracie Gods ontfaen.
Tusschen den vrecken enten gieren
siet ment selden effen staen.
(14) Oracius.
Eest dat u lof ende ere ghesciet,
dan seldi ane u trecken niet,
noch met worden noch met wille;
danct Gode ende swijch al stille.
Ghevet hem te male den lof,
ende verhoeverdet u niet daer of.
Hets recht dat hi dere heeft,
die al onthout dat leeft.
(15) Plato.
Alse een man mijns beghert,
in dier tijt heefti mi weert.
De ghierecheit dies he(m) ghenoeght
daer es de vriescap met ghevoeght.
Ghetrouwen vrient eest goet dienen,
men venter cume een van tienen.
Die wel na verdiente loent,
dies blijftmen inden waen ghehoent.
Hopen, weten ende waen
hebben onderscheet ontfaen.
(16) Aristoteles.
Hope hoert ter salecheit.
Dat ic wel weet es mi ghereit
te weten, al soe men nu seit,
Wie op wankenlen waen leit
hoghe saken, hi sal messen;
hets som anders dan wijt gessen.
(17) Catoen.
Alle meesters hebbent vorseit:
profesiën, die men verbeit
heeft, ende alle daghe doet,
si waren wel der waerheit vroet
moedic, eer sijt oppenbaerden,
daer si he(m) selven in verwaerden.
Sine loeden den waen ghenen last,
want he(m) bant nie pert te vast.
(18) Socrates.
Wildi wesen Gods vrient,
doet bat dan an u es verdient.
Es di mesdaen eneghe sake,
wrecs niet, maer gheeft Gode de wrake,
Bidt om dijns viants wel varen.
Mach hi uwer hulpen qualec ontbaren
van ghebreke ofte ermoede,
staet hem bi van uwen goede.
Voedte(n) met eten ofte met drincken
dies sal God an di ghedincken.
Hi ware salech die dit dede:
het sijn werken der ontfermechede.
Waer men Gode met mach ghenaken
steet <stoec?> van rechte niet te laken
(19) Macrobius.
Hoerdi niemare, swijch al stille:
eest dijn ghenoechte, hets mijn onwille;
laetet enen anderen oppenbaren,
ierstwerf op dat ghi wilt wel varen;
want hoeren segghen es wanckel waer.
Loghen es den goeden ommaer,
doch hoert men van hoeren segghen
daer bliscap ende rouwe in legghen.
(20) De coninc David.
Hebdi mesdaen, laet u sijn leet,
ende sijt te beteren ghereet;
voldoet wel na uw vermoghen.
Men vint wel die enen anderen doghen
ende die enen andren vallen traghe.
Merct dat een mensche gherne saghe;
mochti, hi soude enen anderen verliken.
Men siet an aermen ende an riken
dat si anden besten raden;
maer die he(m) wilt met doghden beladen
bedien datse nemen wouden
stoet, het worde lichte vergouden.
Die emmer onrecht jaghen wille,
sine met redenen niet stille.
(21) Persies.
Ordeelt niemen in dijn spreken. [vgl. Persius, Sat. IV, 23-52 u. Sat. II, 17-30; Serrure z. St.]
God sal doemen ende wreken,
want die wrake hoert hem toe.
Dunct u dat ic sere mesdoe,
besiet u selfs leven an;
sidi sonder sonde dan,
soe hebdi vordeel boven mi.
Hi es salich die es van sonden vri
want menschelike nature sneeft [Persius, Sat. V, 153; Serrure z.St.]
inder tijt de wile men leeft.
(22) Ylegelius.
Alse u iement doet verstaen
redene, daer u bate leghet aen,
dats licht om doghet die hi van,
verstaten en de sieten an
hoe hi hem toent in sijn ghelaet.
Sprect hi van enen anderen quaet,
ja, dien ghi hout over goet,
soe peinst in uwen moet,
dat hijt u selven doen soede,
quame hijt, daer ment horen woude.
Vermont hi eneghe aerchede
hi toentse in een ander stede.
(23) Tullius.
Men sal metten vrienden liden. [Cicero, De fin. 1,26; Serrure z.St.]
Hets ghesciet, voer desen tiden,
dat men vianden voer droech,
al sonder dwanc, in onghevoech.
Wie spart mesdoen, hevet ontsien. [Cicero, De offic. lib. 1, 25; Serrure z.St.]
Ic hoorde enen wisen gien
Die om dende van sinen daden [Cicero, De offic. lib. 1, 26, Serrure z.St.]
peinst, sal hem met vrienden beraden.
(24) Eraclius.
Men sal in weelden ende in noet
meer scande scuwen dan de doot.
De doot es een ghemene plaghe,
maer scande verwit men alle daghe,
na d(er) doot, ende in dit leven.
Een man mochte liever over gheven
sijn lijf, sijn goet, in avontueren,
dan hi in scanden soude dueren.
Saleghe werken sijn goet gemint,
want menre een salech inde met wint.
(25) Joete van nederlant seit.
Die wel meint es ere weert;
al en(de) <lies: en> droeghe hi scilt no sweert
weder pike, staf, no knijf.
Dit sprac een hoech gheboren wijf:
Vroet sijn in gherechtechede,
maect Gods hulde ende ere mede.
(26) Tholomeus.
Als men in lidens meer lidens heeft
ende God dan meer lidens gheeft,
salmen verduldechlijc liden,
want elc mensche, tallen tiden,
om Gods hulpe liden moet.
Hijs salich die niet en mesdoet,
ende vroet die soe leidt sijn liden,
dat men h(em) danct in sijn verbliden.
(27) Lucinus.
Wildi winnen, soe hout mate.
Men comt in liden sonder bate,
daer men mate struweert metter daet,
salic scuwen eest, goet, quaet. <lies: eest goet, eest quaet; Serrure z. St.>
Dat mi in haesten wel behaecht,
hets beter wiselijc ghevraecht.
Die o(n)mate scuut, doet al de vroede
want na der daet eest buten hoede.
(28) Salustius.
Gaet te rade, het es u goet,
met hem die bi u bliven moet;
in node, in welde, hoe dat comt,
het raet de meneghe om dat hem vromt.
Waendire ane nemen scade,
hine quame niet tuwen rade.
Alst alden vrienden dunct verloren,
soe eest vele te spade te horen.
Raet ghenomen, ende dien ghedaen
te tide, es dicwile wel vergaen.
(29) Thobias.
Menech ontsiet hem ende w(er)t vergramt
om dat hi dbeste niet en vant,
alsoet sinen wille gheert.
Hi passijt, hi bloet, hi roept, hi sw(er)t
dat he(m) groet onghelijc gheschiet;
sijn weder sake beloves hem niet.
Waer de moet, in allen siden,
alleens men mocht te sachter liden.
(30) Papias.
Men sal de maghe niet overgheven,
d(aer) en si h(aer) wille in bleven
groet bate comt van he(m) bate ende ere.
Men mach allene niet wesen here;
hieromme eert altoes u naeste.
Hets dicke versuemt met dulder haesten
daer men bi comt in groter scade.
Alst na berout, dan eest te spade.
Vele beter eest te voren bedocht,
dan namaels te swaer becocht.
(31) Robamius.
De goede prijst hem selven wel.
Die scalc es ende fel
moet vlieghen van eens anders tonghe.
Dat ic met enen esel songhe,
ic wane en droeghe gheen acort.
Sal men de quade trecken vort
in doghden, men moet ontliken
werken, die men an he(m) siet bliken.
Om dat nature soe sere trect
de catte haer te musen set.
(32) Alexander de coninc.
Daer men nu den quaden nijcht,
dats om tsine ende verswijcht
int dware, eest cleinder eren w(er)t.
Wat soude een roec een spaus steert?
Gheveinst(ec)heit ende arghen list
woenen te samen sonder twijst,
ende draghen wel over een.
Scalcheit hevet ontfaen h(aer) leen
vander wijsheit ende hevet ghelaten
gherechticheit; dats buten maten.
(33) Placencius.
Ghierecheit hevet h(aer) beroemt
trouwe ende ere es af ghescroemt
scaemte ende ere mede.
Dese .IIII., es wel leede,
dat men den mensche mach verdraghen,
weder men recht of onrecht joghen.
Seder men recht met onrecht dwanc
verloes wijsheit haren ganc.
(34) Calo <Cato?> [Serrure z.St.]
Elc sie wes hi hem bewent.
Die he<m> in goeden werken vent
he<m> mach wesen wel te moede.
Die quaet doet met vorhoede,
sonder vrese, ende he<m> dies boecht
hi mesdoet, hoet God ghedoecht.
Die he<m> met redene doget beroemen
sijn metten goeden willecome.
(35) Anaxgorax.
Doghet ende ere sijn twee namen,
die billic wel horen te samen.
Qualic mach iement ere ontfaen,
hine moet hebben doget ghedaen.
Ere maect den man wel stout.
Die wel meint ende dat wel hout,
die es emmer lovens weert.
Wel den ghenen die wel begheert.
Menech mensche in sonden sneeft,
di sonder daet boese wille heeft.
(36) Torrentius. <Terencius> [Serrure z. St.]
Dat en canic niet ghemeten,
die met der doget sijn beseten,
hebben seker goede ghebueren;
aercheit w(er)t he(m) sere te sueren.
Hets beter te wesen goet
dan quaet, al eest dat ment dicke doet.
(37) Ysidorus.
Lieve vrient, wie ghi sijt,
bedinct u hier in deser tijt.
Wel bedincken hout u in vreden.
Den tijt die was, is over leden
ende hevet verloren sine macht;
hoe ghine leedt es goet verdacht
ofter iet in es mesdaen.
Dat comen sal es scier vergaen.
Pijnt in doeghden u te behouden,
dat ghi blivet onbescouden
vore he(m) die rechte mate draecht
van alder maten, die u behaecht.
(38) Anieta.
Heren souden wesen blide
ende Gode ontsien te tide,
die hier hebben ghenoech in eren
dat mense heet ter werelt heren,
minlec houden hoorten toe,
ende wel doen, ic segghe u hoe;
want dat hoert ten hoechsten name,
dat wel doen es haer bequame. (39) Boëcius.
(39) Boëcius.
Een here die de waerheit mint,
ende die he(m) selven kint
daer moet emmer doget ute baren.
Ic wilt u vore die w(aer)heit waren
dat nie onscamel ghedochte
jeghen weldaet ghedueren mochte.
(40) Finseus.
Dorde ende werke doemen den man.
Al riepic lude: Wat lagher an
oft niement dan ic en hoerde.
Dat men enen sot becorde
om wijsheit, en waer gheen profijt.
Ghi heren, die nu heren sijt,
laet tuwer herten gronde comen:
Doget sal men u heren noemen
Hets herde sciere here gheseit:
hijs eren weert daer doget an leit.
(41) Macer.
Een here die hem wel verstaet,
dat hi goet kint ende quaet,
geet hi in overmoede vort
ende in scalcken rade, dats meer dan mort;
want in dinde blijst hem de smerte.
Soe ghieregher man, soe armer herte.
Heren souden melden sijn ende gheven,
al hier in dit erdsche leven.
Het willen die selke heren heeten,
haer knechte sijn beter, wildijt weten.
(42) Appina.
Een getrouwe raet ende een drechtech,
een here ghestadech ende mechtech,
daer mach men salecheit an leren;
maer die de doget verkeren,
dat doet de ghierecheit,
ende nijt die inden mensche leit,
die gheet der ghierecheit te rade.
Ghetrouwe vrient, die wel te stade
comt, dies sal hem een verhoghen
ende loenen wel, na sijn vermoghen:
Haestecheit ende ghebrect van sinne
benemt wel doen ende minne.
(43) Alaxcis seit.
Eert uwen vrient, hets wel gedocht,
daer ghi wel op tiden mocht
in uwer noet, ende hebdt gheproeft,
hets messelijc, wies ghi behoeft.
(44) Aschayus.
Hi dunct mi wel wesen vroet
die na der scade dbeste doet.
Men mach gheen scade verhoeden,
eer si ghesciet, machmen vermoeden
hoe die saken moghen comen.
Alse de scade es ghenomen,
sone eesser gheen verhueden an.
Ic heete'elken wisen man
die sijn doget can vertoenen.
Die wel betrout es goet te hoenen.
Men can niet even swaer gheweghen
dat nu vele liede pleghen.
(45) Pompeyius.
Die enen onghevoeghden zin
volghen can, daers wijsheit in.
Onghenoecht comt tonsteden.
Onstede leget men boven ende beneden.
Dit heeft men menech werf ghesien.
Alrande es niet alleens tgheschien.
Men ventse wel die doget kennen
ende he(m) nochtan ter quaetheit wennen.
(46) Enpeclus. <Empedokles>
Mi wondert sere wat si visieren
die doget laten ende aercheit antieren;
si hebben seker onghelijc.
Elc mensche hevet een conincrijc,
dat menech cranclike behoet;
mi hevet wonder dat hijt doet.
dBeste dat men ter werelt heeft,
dats genoechte, de wile men leeft.
(47) Achalius.
Hoerdi iet, siet wel wiet seit,
wat, ofte van wien; wet donderscheit.
eer ghijt versegt ofte gheloeft;
want men met worden dicke roeft
goede lieden vanden haren;
dies siet men recht wel ontbaren.
Wat profitelec es e<e>(ne)n goet ghehoort
salmen billec setten vort.
(48) Onica. <Seneca> [Serrure z.St.]
Die in vrouden, in goeden daden,
vaste staen in haren raden,
haren here, hoet hem vergaet,
sijn ghetrouwe metter daet.
Die bate gheert ende omme siet
alst naut, en willlic prisen niet.
(49) Zalinus.
Hets wel een lieflec weten
dat he(m) een here mach vermeten.
Dese liede sijn mi ghetrouwe,
si moghens oec wel hebben rouwe,
datse een here kint bi namen;
desse he(m) billec moghen scamen
haer dade, die van he(m) comen.
Wel doen es een edel vromen.
Doet liever wel al w(er)t vergheten
dan u u mesdoen worde verweten.
(50) Calcidorus.
Een here es sculdich te verhoghen
der gheenre, di al haer vermoghen
hem altoes voeghen tsiere baten.
Soudi die van u dringen laten
dore nijt, doer miede ofte bede,
soe dunct mi dat hi sere mesdede.
Doch wat men doet es mesdaen.
Ic siet soe messeliken gaen
inden lande, dat ic niet
spreken en der, en waer gheschiet.
Daer .II. blende deen dander leiden,
si sneven gherne eer si scheiden.
(51) Aristoteles.
Hi es wijs die he(m) soe beleit
dat he(m) sijn herberghe si bereit
na dit leven, dat hier es met pinen.
He(m) baet niet hoe goet wi schinen
de werken moeten comen, dat waer
daer alle dinc es openbaer,
na dat hi verdient in dit leven;
daer en es anders toe te gheven.
Hi es sot die he(m) pijnt te lieghen
vore die men niet en mach bedrieghen.
(52) Bosto.
Haestecheit verminct vele zinne,
daer wijsheit es gheheten inne;
eer si die haestecheit bewenden,
diet nauwe sochte, hi soude venden.
Die onversien ute haestecheden
quaet doen, God siet hier beneden.
Die dbeste weet ende daerchste doet
en mach nergent heeten vroet.
(53) Zidrac.
Men sal den wille somwile breken,
ende oversien ende bespreken
Metten vrienden, eer men meet
onnutte dinc, die men soect,
eer hi metter daet vol comt,
mach wel wesen wijs ghenoemt.
Oec es hi vroet die nader staden,
dbeste doet ende laet gheraden.
(54) Galienus.
Hets sotheit dat men verre gaet
buten mate ende buten raet.
Van groter const comt men te boven
bi maten, des sal men mate loven.
Wijf die nemt, vercoept hare,
entie ghevet maect haer mare.
Wat wive die met eren wilt leven,
en sal nemen noch weder gheven.
(55) Socrates.
Al es tkint sachte op ghehouden,
davontuere es niet vergouden.
Ghewoente es quaet, daer de sin
hem selven destruweret in.
Oftu heves te vele ghenomen,
soe vast den lichame te vromen.
Hets beter ghekent mate in eren
dan dorper testament keren.
(56) Theofrates.
Des menschen tonghe mach meer scaden
dan wonden, daer de derme ute waden.
Wonden van tonghen deren noch alsoe heerde
dan de wonden vanden sweerde.
Vroet es de man die he(m) scaemt
die enen verdraeght die es vergramt.
Hens niemen soe weert, no soe ghemint
Als die verswighet ende hi verwint.
(57) Catoen.
Clein profijt es int dontfaen.
Vele belovet ende lettel ghedaen.
Als men metter gichten ontbeit
te langhe, dats ghenoech ontseit.
(58) Purdentius.
Die niet en can, no leren beghint,
no niet en hevet, no niet en wint,
ende ghenen dienst ghenoeghen can,
ende selve niemen te dienen an,
alsoe ic mi can bevroeden,
soe sijn dit teeken van ermoeden.
Die hem selven doet gheen ere,
enen anderen doetise nemmermere.
(59) Juvelales.
tRecht seit, daer ic op roere
dat de costume vander hoere
vele aer<c>here es bekent
dan enech ghevenijnt serpent;
want wat haer comt inde hant
doet si over, eest gelt of pant.
De sede mach niet ghesalvet sijn,
maer triacle verslaet venijn.
(60) Damassennus.
Nemstu enech vonnes te di waert,
sich dattu niet en sijs vervaert,
no van haven, no van minnen,
soe mach trecht ghescien d(aer) binnen
want als gichte den jugeder blent
soe moet trecht sijn ghescent.
Niet bedrieget trecht soe lichte
als ghiereghe herte, die beg(er)t gichte.
(61) Marcolf.
Een mach soe wel ghebeteren niet
de sonden, als dat mense vliet.
Die iet begent moet beseffen
waer hem dende af sal heffen.
Hets groet sotheit dat men mint
daer men scade af ghewint.
Minne ende haet sijn twee saken
die dicke recht onrecht maken.
(62) Trecht seit:
Sonder rijcheit teringhen groet
eischt ermoede vore de doot.
Die meer verteert dan hi vermach
doot hem selven sonder slach.
Hebdi langhe ghevast, soe et.
Hijs dul die hem te vasten set
soe langhe, dat hi sine cracht
neder worpt in de gracht.
(63) Ovidius.
Alsoe langhe als gelt gheweert
es minne vast ende begheert.
Entie dullijc sijn goet ute giet
verliest sijn goet en diet niet.
Maer daer men gelt in borsen heeft
daer eest dat men sekerst leeft.
Wijn es goet dranc diene kint,
ende dien dan bi maten drinct.
(64) Aristoteles.
Een mensche die wel can verdraghen,
sijn leet verborghen sonder claghen,
ende toene in hem een goet ghebare
oft gheen liden in hem en ware
die dit wel ghedoen can
leeft in eren, eest wijf of man.
(65) Augustijn seit
Die hem beroemt als hi doet quaet,
valt in dobbel mesdaet.
Beter ware biechte in sonden quaet
dan hoverdech ghepeis in goeder daet.
Alsoe lange, verstaet dese dinghen,
alse ghi te gheven u beset,
salmen u minnen, niet om u singhen,
noch om u scoenheit, dat wet.
Wildi alle de liede dwinghen,
soe hout u borse van gelde vet.
De vrouwen selen om u dringhen,
der heren hebdi in u net.
Nota.